Frá v.: Ragnar, Birgir Þór og Hannes Hólmsteinn.

Þrír Íslendingar, prófessorarnir Ragnar Árnason, Birgir Þór Runólfsson og Hannes H. Gissurarson, sem allir sitja í Rannsóknaráði RNH, sóttu svæðisþing Mont Pelerin samtakanna í Stanford 15.–17. janúar, en forseti samtakanna, prófessor John Taylor, sá um þingið ásamt starfsliði Hoover-stofnunarinnar.

Guedes flytur ávarp sitt.

Í fyrsta kvöldverði fundarins spjallaði George Shultz, sem er 99 ára og hinn ernasti, um ástand og horfur í heimsmálum. Shultz var hagfræðiprófessor í Chicago og fjármálaráðherra og utanríkisráðherra Bandaríkjanna í forsetatíð Ronalds Reagans. Í öðrum kvöldverðinum sagði Paulo Guedes, fjárálaráðherra Brasilíu, frá metnaðarfullri umbótaáætlun sinni, en Guedes nam hagfræði í Chicago undir handleiðslu Miltons Friedmans. Í þriðja og síðasta kvöldverðinum talaði frumkvöðullinn Peter Thiel um atvinnulíf og stjórnmál á 21. öld.

Alejandro Chafuen og Hannes Hólmsteinn sóttu báðir sitt fyrsta þing Mont Pelerin samtakanna í Stanford 1980.

Á meðal annarra fyrirlesara voru Bruce Caldwell (ævisöguritari Hayeks), sem sagði frá stofnfundi samtakanna 1947, en hann var haldinn að frumkvæði Hayeks; David Henderson, sem rifjaði upp fund samtakanna í Stanford 1980; Skidelsky lávarður (ævisöguritari Keynes), sem sagði sína skoðun á helstu ágreiningsmálum hagfræðinga um þessar mundir; Niall Ferguson, sem harmaði úrættun réttarríkisins; John Cogan, sem varpaði fram hugmyndum um, hvernig greiða mætti upp skuldir hins opinbera í Bandaríkjunum; Samuel Gregg, sem taldi nauðsynlegt að dýpka skilning á siðferðilegum undirstöðum kapítalismans; Bridgett Wagner, sem greindi frá viðhorfum og verkefnum hinnar áhrifamiklu hugsmiðju Heritage Foundation í Washington-borg; og Borwick lávarður, fimmti barón Borwick, sem varði útgöngu Breta úr Evrópusambandinu. Í hádegisverði 17. janúar töluðu Axel Kaiser og Ernesto Silva um hið alvarlega ástand í Síle. Þar hafa vinstri-öfgamenn skipulagt götuóeirðir í því skyni að leggja að velli hið frjálsa hagkerfi landsins, sem myndaðist á áttunda og níunda tug síðustu aldar og hefur skilað betri árangri en önnur hagkerfi Rómönsku Ameríku. Virðast þeir vilja gera Síle að öðru Venesúela.

Thiel ræðir við Peter Robinson.

Prófessor Hannes H. Gissurarson, rannsóknastjóri RNH, birti í júní 2017 grein í The Conservative, sem ECR (European Conservatives and Reformists) gefur út, og var hún um, hvers vegna smáþjóðir væru ríkari og hamingjusamari en stærri þjóðir. Greinin hefur vakið mikla athygli, og hafa jafnvel vinstri sinnaðir menntamenn vitnað í hana, til dæmis Nick Slater í Nýja Sjálandi. Hannes var sunnudaginn 15. desember 2019 í löngu viðtali við Nýsjálenska útvarpið, þar sem hann lýsti röksemdum fyrir smáríkjum: Oftast eru þau samleitari, gagnsærri og friðsamari en stærri ríki og með opnara hagkerfi, en það gerir þeim kleift að nýta kosti alþjóðlegrar verkaskiptingar og viðskipta. Í sumum þeirra, þar á meðal Norðurlöndum og Nýja Sjálandi, er réttarríkið líka öflugt. Aðalveikleiki smáríkja er á hinn bóginn varnarleysi þeirra gagnvart stærri og áleitnari grönnum (eins og Eystrasaltsríkin fundu eftir Griðasáttmála Hitlers og Stalíns árið 1939 og Tíbetar eftir seinni heimsstyrjöld). Berja má í þennan brest með bandalögum við stærri og voldugri ríki (eins og Ísland og Nýja Sjáland gera með bandalagi við Bandaríkin) og með bandalögum smáríkjanna sjálfra undir kjörorðinu: Sameinaðir stöndum við, sundraðir föllum við. Hannes benti á, að margt væri svipað með Íslendingum og Nýsjálendingum. Engilsaxneskar og norrænar stjórnmálahefðir væru náskyldar.

Piketty.

Franska fræðatímaritið Journal des Économistes et des Études Humaines, sem De Gruyter-félagið gefur út, hefur sett á Netið ritgerð eftir rannsóknastjóra RNH, prófessor Hannes H. Gissurarson, um „Endurdreifingu í orði og verki“, þar sem hann gagnrýnir tvo helstu hugsuði vinstri stefnu á okkar dögum, heimspekinginn John Rawls og hagfræðinginn Thomas Piketty. Útdráttur úr ritgerðinni hljómar á þessa leið:

Rawls’ theory is about prudence rather than justice. It is about the kind of political structure on which rational people would agree if they were preparing for the worst. Other strategies, such as confining redistribution to upholding a safety net, might also be plausible. Rawls’ theory is Georgism in persons: the income from individual abilities is regarded as if it is at the disposal of the collective and could be taxed as rent. This goes against the strong moral intuition of self-ownership. However, Rawls’ question, where the worst off are as well off as they can be, is interesting. According to the Index of Economic Freedom, it actually may be under relatively unfettered capitalism. Unlike Rawls, Piketty is chiefly worried about the rich, seeking to impose confiscatory taxes on them. But the rich are not a fixed, unchangeable group of people who can effortlessly watch their capital accumulate. Capital is precarious, as is vividly illustrated in Balzac’s novel Père Goriot which Piketty quotes. Different as the approaches of Rawls and Piketty are, both of them agree that their ideal society has to be closed: It must become ‘socialism in one country.’

Richard Krebs (Jan Valtin)

Ein eftirminnilegasta heimildin um tuttugustu öld er sjálfsævisaga Jans Valtins, sem hét réttu nafni Richard Krebs, Out of the Night, á íslensku Úr álögum, sagði rannsóknastjóri RNH, prófessor Hannes H. Gissurarson, í fyrirlestri á ráðstefnu um Valtin í Poitiers í Frakklandi 14.–15. nóvember 2019. Krebs var fæddur 1905 og gerðist ungur erindreki hinnar alþjóðlegu kommúnistahreyfingar og síðan gagnnjósnari hjá þýsku leynilögreglunni, Gestapo, en flýði til Bandaríkjanna 1938. Sjálfsævisaga hans var metsölubók í Bandaríkjunum, og urðu harðar deilur um hana á Íslandi sumarið og haustið 1941, áður en fyrri hluti hennar kom út á vegum MFA, Menningar- og fræðslusambands alþýðu, sem jafnaðarmenn stjórnuðu. Halldór K. Laxness rithöfundur birti harða árás á Valtin, en Benjamín H. J. Eiríksson hagfræðingur kvað bókina flytja sannleik. Benjamín hafði orðið afhuga stalínisma í dvöl sinni í Ráðstjórnarríkjunum árin 1935–1936. Íslenskum kommúnistum tókst með herferð sinni gegn Valtin að tefja útkomu seinni hlutans til ársins 1944, og treysti MFA sér ekki til að gefa hann út, heldur gerðu það „Nokkrir félagar“. Hafði fyrri hlutinn þó selst í rösklega fjögur þúsund eintökum.

Rannsóknir hafa leitt í ljós, að margar staðhæfingar Valtins voru réttar, til dæmis að skipverjar á skipum Eimskipafélagsins hafi flutt leyniskjöl Kominterns, Alþjóðasambands kommúnista, á milli landa og að danski verkalýðsleiðtoginn Richard Jensen hafi verið flugumaður Kominterns. Þrátt fyrir ýmsar ýkjur og einhverja ónákvæmni sé bók Valtins mikilvæg til skilningsauka á tuttugustu öld, sagði Hannes. Hann sá um endurprentun bókarinnar árið 2015 og skrifaði formála og skýringar.

Á ráðstefnunni sagði sænski blaðamaðurinn Dennis Renfors frá dvöl Valtins í Svíþjóð og viðtökum bókar hans þar og annars staðar á Norðurlöndum. Sænska og norska öryggislögreglan fylgdist með honum og skrifaði um hann skýrslur. Árið 1942 kom bókin út á sænsku, en vegna hlutleysis Svíþjóðar í stríðinu voru kaflar um fangabúðir nasista og pyndingar þeirra felldir þar út. Þýski sagnfræðingurinn Ernst von Waldenfels, sem skrifað hefur ævisögu Valtins á þýsku, flutti samantekt um rannsóknir sínar. Hélt hann því fram, að söguhetja bókarinnar, Jan Valtin, væri ekki einn og sami maður og höfundurinn, Richard Krebs, þótt hann vildi ekki ganga svo langt að segja, að bókin væri skáldsaga frekar en sjálfsævisaga. Dr. Roger Mattson, sem fæst nú við að skrifa ævisögu Valtins á ensku, lýsti fimm síðustu árunum í ævi Krebs, frá 1945 til 1950. Prófessor Guillaume Bourgeois fór yfir fróðleik um Krebs í skjalasöfnum bresku leynilögreglunnar og fransks málafærslumanns kommúnista, Joë Nordmann. Skýrslur bresku leynilögreglunnar sýndu, að Krebs hafði síður en svo ýkt hlutverk sitt sem erindreka hinnar alþjóðlegu kommúnistahreyfingar. Prófessor Gildas Le Voguer talaði um yfirheyrslur bandarískrar rannsóknarnefndar yfir Krebs.

Prófessor Bourgeois skipulagði ráðstefnuna, og voru umræður líflegar og skemmtilegar. Sonur Richards Krebs, Eric, var sérstakur gestur hennar ásamt konu sinni og las úr óbirtum bréfum föður síns fyrir ráðstefnugesti að kvöldi 14. nóvembers. Fyrirlestrarnir verða væntanlega gefnir út á bók. Þátttaka Hannesar í ráðstefnunni er liður í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu fórnarlambanna“.

Glærur Hannesar í Poitiers 15. nóvember 2019

Mattson, Eric and Suzanne Krebs, Hannes, Le Voguer og von Waldenfels fyrir framan ráðhúsið i Poitiers. Ljósm. Dennis Renfors.

Sumar hugmyndir Friedrichs von Hayeks, eins áhrifamesta stjórnmálahugsuðar tuttugustu aldar, má rekja til landa hans, austurríska hagfræðingsins Carls Mengers, sagði dr. Hannes H. Gissurarson prófessor, rannsóknastjóri RNH, á ráðstefnu um austurrísku hagfræðihefðina í Vínarborg 13.–14. nóvember 2019. Þar ber hæst þá hugmynd Mengers, að eitt helsta verkefni félagsvísindanna ætti að vera að skýra, hvers vegna sum nytsamleg fyrirbæri væru sjálfsprottin, en ekki ætlunarverk. Nefndi Menger í því sambandi tungumálið, peninga, frjálsan markað og venjurétt. Menger hefði gagnrýnt breska nytjastefnu fyrir skilningsleysi á slíkum sjálfsprottnum fyrirbærum, en líka þýska sögustefnu fyrir gagnrýnisleysi á slík fyrirbæri. Hayek hefði tekið þessa hugmynd Mengers upp. Þeir teldu báðir og raunar Karl Popper líka, að sósíalismi væri frekar fræðileg yfirsjón en sérstök stjórnmálastefna, og væri yfirsjónin fólgin í að telja félagsleg fyrirbæri ætlunarverk og þess vegna hæglega fær um að vera endursköpuð. Sósíalistar sæju jafnan mannlegan vilja á bak við félagsleg fyrirbæri, góð og slæm. Þjóðernissósíalistar hefðu til dæmis kennt gyðingum um allt, sem miður hefði farið, en aðrir sósíalistar sett í þeirra stað auðvaldið. Nú á dögum töluðu sumir um tekjudreifingu í frjálsu hagkerfi eins og athöfn eða ætlunarverk, sem breyta mætti að vild, en hún væri í raun og veru niðurstaða úr frjálsu vali óteljandi einstaklinga.

Þeir Menger og Hayek hefðu líka lagt áherslu á takmarkanir einstaklingsbundinnar skynsemi í heimi sífelldrar þróunar og óvissu, en í framhaldi af því hefði Hayek varpað fram hinni mikilvægu spurningu, hvað skýrði þá hinar stórkostlegu framfarir á Vesturlöndum. Svar hans hefði verið, að í frjálsu skipulagi nýttu einstaklingar sér miklu meiri þekkingu en þeir byggju sjálfir yfir, meðal annars fyrir tilstilli venju og verðlagningar. Þeir Menger og Hayek hefðu því verið íhaldssamir frjálshyggjumenn, sagði Hannes: íhaldssamir í virðingu sinni fyrir hefðum og venjum, frjálslyndir með stuðningi sínum við frjálst hagkerfi, óhefta samkeppni og eðlilega verðmyndun á markaði.

Fyrirlestur Hannesar er aðgengilegur á Youtube. Ráðstefnan fór fram í húsakynnum austurríska seðlabankans, en Austurríska hagfræðisetrið undir forystu dr. Barböru Kolm skipulagði hana. Meðal annarra fyrirlesara voru prófessor Erich Weede frá Þýskalandi, prófessor Robert Murphy og dr. Veronique de Rugy frá Bandaríkjunum og Anders Ydstedt frá Svíþjóð. Í erindi sínu velti Weede fyrir sér, hvernig þróunin yrði á næstunni, eftir að Kína væri orðið öflugasta hagkerfi í heimi. Hætta gæti myndast á ófriði, eins og eftir að Þýskaland náði eftir 1870 yfirburðum á meginlandi Evrópu. Þessa hættu mætti minnka með varnarviðbúnaði vestrænna þjóða annars vegar, friði í krafti ótta, og frjálsum viðskiptum hins vegar, friði í krafti gagnkvæms hags. Bandaríkjamennirnir Tom Woods rithöfundur og Richard Stephenson athafnamaður voru á ráðstefnunni sæmdir Hayek-verðlaununum fyrir framtak sitt og frelsisbaráttu. Þátttaka Hannesar í ráðstefnunni var liður í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Blágrænan kapítalisma“.

Glærur Hannesar í Vínarborg 13. nóvember 2019