Booth flytur erindi sitt á Íslandi. Ljósm. Haraldur Guðjónsson.
Í fyrirlestri á vegum Viðskiptafræðideildar Háskóla Íslands og RNH í Háskóla Íslands 13. mars 2013 ræddi prófessor Philip Booth frá Cass Business School og Institute of Economic Affairs í Lundúnum um hinar raunverulegu orsakir fjármálakreppunnar. Hann sagði, að oft væri kapítalismanum kennt um kreppuna og sérstaklega nefnd í því sambandi ágirnd bankamanna. Orsakirnar væru hins vegar fleiri og flóknari. Nefndi Booth undirmálslánin í Bandaríkjunum, þar sem bönkum var beinlínis skipað að lána til fólks úr minnihlutahópum, sem aldrei hefði sýnt fram á getu sína til að endurgreiða lán; sumt af því hefði hvorki átt skráðar eignir né stundað reglulega vinnu. Einnig benti Booth á vaxtastefnu bandaríska seðlabankans frá 2001, sem stafað hefði af ástæðulausum ótta við afleiðingar samdráttarins á netmarkaðnum. Um allan heim hefði verið gnótt ódýrs lánsfjár, og því hefði orðið lánsfjárbóla, sem síðan hefði sprungið.
Booth taldi tvær aðalorsakir lánsfjárkreppunnar kerfislægar. Í fyrsta lagi byggju bankamenn við freistnivanda. Þeir hirtu gróðann, þegar vel gengi, en kæmu tapinu af sér yfir á skattgreiðendur, þegar illa gengi. Þeir freistuðust því til að taka meiri áhættu en hóflegt gæti talist. Þeir væru ekki einu sinni látnir greiða sérstakt gjald fyrir þá tryggingu, sem ríkið veitti í raun á innstæðum almennings. Í öðru lagi hefðu alþjóðlegir staðlar um eigið fé banka og áhættumat, sem kenndir eru við Basel, í raun aukið á áhættu frekar en dreift henni og minnkað: Til hefðu orðið margir sams konar bankar, og ef einhver galli kæmi í ljós innan þeirra, næði sá galli til alls kerfisins. Eðlilegra væri, að bankar væru margir og ólíkir og kepptu um hylli viðskiptavina sinna, en þegar einhverjum banka gengi illa, ætti hann að fara í eðlilega slitameðferð án þess að draga alla aðra banka með sér í fallinu. Booth taldi brýnasta verkefnið framundan að finna leikreglur á fjármálamarkaði, sem auðvelduðu vel reknum bönkum að standa og illa reknum bönkum að falla, án þess að um yrði að ræða keðjuverkun. Hann taldi skynsamlegt að raða kröfum innstæðueigenda framar en annarra kröfuhafa á banka, því að það kynni að hemja eitthvað áhættusækni þeirra, sem legðu hlutafé eða lánsfé til banka. Hins vegar hefði ólík skattaleg meðferð skulda banka og eigna valdið óhóflegri skuldasöfnun þeirra. Þeir hefðu frekar fjármagnað sig með lánsfé en hlutafé.
Booth taldi óhyggilegt að bregðast við kreppunni með því að auka eftirlit eða fjölga reglum á fjármálamarkaði. Því mætti aldrei gleyma, sem almannavalsfræðingar (e. public choice economists) brýndu fyrir fólki, að starfsmenn eftirlitsstofnana hefðu sjaldnast betri upplýsingar eða göfugri hvatir en aðrir. Slíkir starfsmenn hefðu tilhneigingu til að fara mjög varlega, þegar vel gengi, en látast ekki taka eftir því, þegar illa gengi, í von um, að þá myndi vandinn hverfa. Hvort tveggja væri óhagkvæmt.
Fyrirlestur Booths var vel sóttur, og urðu fjörugar umræður að honum loknum. Skafti Harðarson, formaður Samtaka skattgreiðenda, spurði, hvort seðlabankar ættu í raun að vera lánveitendur viðskiptabanka til þrautavara. Booth viðurkenndi, að það væri ein undirrót vandans. Hann væri hins vegar hrifinn af þeirri hugmynd að veita bönkum frelsi til þess að velja um það, hvort þeir færu eftir reglum seðlabanka, sem þá yrði um leið þrautavaralánveitandi þeirra, eða hvort þeir væru með öllu óháðir seðlabankanum, en þá tæki hann enga ábyrgð heldur á þeim, beina eða óbeina. Stefán Ólafsson prófessor spurði, hvort Booth drægi þá ályktun af rannsóknum Carmens Reinharts og Kenneths Rogoffs, að losaralegri reglur á alþjóðlegum fjármálamarkaði væru aðalorsök fjármálakreppunnar. Booth minnti þá á það sjónarmið, að starfsmenn eftirlitsstofnana hefðu ekki betri upplýsingar um almannahag eða augljósari hagsmuni af því að vinna að honum en aðrir. Allur gangur væri á því, hvort fjármálamarkaður yrði óstöðugur við losaralegar reglur. Til dæmis hefðu afar fáar reglur gilt um breska fjármálamarkaðinn á þriðja fjórðungi tuttugustu aldar, en samt hefði hann verið stöðugur.
Fyrirlestur Booths var þáttur í samstarfsverkefni RNH og AECR, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu, Ísland og framtíð kapítalismans“. Boðskapur Booths vakti mikla athygli. Morgunblaðið sagði frá honum 14. mars. Hið sama gerði Viðskiptablaðið, og birtist þar einnig leiðari, þar sem tekið var undir sjónarmið Booths. Einnig ræddi Vefsjónvarp Viðskiptablaðsins við Booth sama dag. Stefán Ólafsson bloggaði enn fremur um fundinn. Ræðu Booths má sjá í heild hér á Youtube.
