Rösklega hundrað manns sóttu svæðisþing Evrópusamtaka frjálslyndra stúdenta, European Students for Liberty, og Samtaka frjálslynda framhaldsskólanema laugardaginn 22. september 2018 á Grand Hotel. Þau Magnús Örn Gunnarsson, Marta Stefánsdóttir og Sigurvin Jarl Ármannsson sáu aðallega um skipulagningu þingsins, sem hátt í þrjátíu erlendir stúdentar sóttu.

Vera Kítsanova frá Rússlandi segir frá.

Dagskráin var fjölbreytt. Fyrir hádegi talaði James Lark III frá Bandaríkjunum um „Economic Fallacies: Discussion of Some Common Fallacies and Misconceptions about Economics“. Lark talaði einnig á fyrsta svæðismóti ESFL á Íslandi fyrir fimm árum. Þá talaði Kyle Walker frá Bandaríkjunum um „Ideas and People: How SFL is Changing the World“. Eftir hádegi talaði Gil Dagan frá Ísrael um „How free trade can help the Middle East“ og hjónin Matt B. og Terry Kibbe frá Bandaríkjunum um „Reaching skeptics with liberalism“. Matt Kibbe er höfundur vinsæls yfirlits- eða inngangsrits um frjálshyggju, sem kom út 2014, Don’t Hurt People and Don’t Take Their Stuff: A Libertarian Manifesto. Að loknu stuttu hléi talaði Bill Wirtz frá Lúxemborg um „The European Case Against the European Union“, Grace Morgan frá Bandaríkjunum um „IGO Watch: Global Taxpayers at Risk“, Vera Kítsanova frá Rússlandi um „Fighting the Russian Leviathan: Libertarians against Putin“ og prófessor Antony Davies frá Bandaríkjunum um „Cooperation, Coercion, and Human Development“. Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra sleit þinginu með nokkrum orðum.

RNH hefur jafnan stutt svæðisþing ESFL á Íslandi, og er þetta hið fimmta og fjölmennasta, sem haldið hefur verið, og var mikill hugur í þátttakendum. Á föstudagskvöldið bauð rannsóknastjóri RNH, prófessor Hannes H. Gissurarson, fyrirlesurum og erlendum gestum á þinginu heim til sín, og á laugardagskvöldið hittust allir gestir á þinginu í Opnu húsi. Erlendu gestirnir fóru eftir fundinn í ferð um Suðurlandsundirlendið og skoðuðu jökla og hveri, hraunbreiður, fossa og kletta. Þátttaka RNH í svæðisþingunum er liður í samstarfsverkefni við ACRE í Brüssel um „Evrópu, Ísland og hinn frjálsa markað“.

Lark heldur ræðu. Jóhann Ari Sigfússon er fundarstjóri.

Prófessor Ragnar Árnason, formaður Rannsóknaráðs RNH, er einn af aðalræðumönnum á alþjóðlegri ráðstefnu Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu þjóðanna, FAO, og Sjávarútvegsráðuneytis Kóreu í borginni Yeosu syðst á Kóreuskaga 10.–14. september 2018. Meginstef ráðstefnunnar er „Afnot og afnotaréttur í fiskveiðum 2018“ (Tenure and User Rights in Fisheries 2018). Fyrirlestur Ragnars nefnist „Úr opnum aðgangi í takmarkaðan í fiskveiðum“ (Transition from Open Access to Limited Access in Fisheries). Þar greinir Ragnar vanda fiskveiða við ótakmarkaðan aðgang, þegar sókn eykst að því marki, að enginn ágóði er lengur af fiskveiðunum, allur hugsanlegur arður af þeim eyðist upp í of miklum kostnaði. Lausn vandans er fólgin í því að takmarka aðganginn við þá, sem eru að veiðum, og leyfa þeim að versla með afnotaréttindi sín eða veiðileyfi, en þá minnkar sóknin smám saman niður í hagkvæmasta markið í frjálsri verslun með réttindin eða leyfin. Nauðsynlegri minnkun sóknarinnar er komið í kring með því að kaupa út veiðimenn í stað þess að reka þá út. Íslendingar hafa verið brautryðjendur á þessu sviði með kerfi framseljanlegra og ótímabundinna aflaheimilda, kvótakerfinu, í sjávarútvegi. Á meðal annarra ræðumanna á ráðstefnunni er Kristján Skarphéðinsson, ráðuneytisstjóri í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu, og lýsir hann reynslu Íslendinga af kvótakerfinu.

Rannsóknastjóri RNH, dr. Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor, var einn ræðumanna á alþjóðlegri ráðstefnu um kommúnisma, sem Stofnun sögulegra minninga í Eistlandi hélt í Tallinn 23. ágúst 2018. Var þátttaka Hannesar í ráðstefnunni liður í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu fórnarlambanna“. Í tölu sinni kvað Hannes það enga tilviljun, heldur eðlislægt kommúnismanum að hafa alls staðar leitt til alræðis, kúgunar og fátæktar. Höfundar hans, Karl Marx og Friðrik Engels, hefðu verið fullir haturs og mannfyrirlitningar, eins og skrif þeirra sýndu vel. Þeir höfðu skömm á smáþjóðum, ekki síst Íslendingum. Þeir Marx og Engels hefðu enn fremur verið vísindatrúar, talið sig handhafa Stórasannleika, en ekki í leit að bráðabirgðasannleika, sem mætti betrumbæta með tilraunum, eins og venjulegir vísindamenn. Í þriðja lagi væri ætíð hætt við því, þegar tómarúm myndaðist eftir byltingu, að hinir ófyrirleitnustu og samviskulausustu fylltu það, eins og Edmund Burke hefði bent á í frægu bréfi sínu um stjórnarbyltinguna frönsku.

Sofi Oksanen og Hannes H. Gissurarson í Tallinn. Ljósm.: Mari-Ann Kelam.

Hannes kvað tvær ástæður í viðbót vera til þess, að kommúnismi leiddi jafnan til alræðis. Í landi, þar sem ríkið væri eini vinnuveitandi, ætti stjórnarandstæðingurinn erfitt um vik, en frelsið væri ekki raunverulegt frelsi, nema það væri frelsi til að gagnrýna stjórnvöld. Í fimmta lagi hygðust kommúnistar afnema dreifðan eignarrétt einstaklinga og frjáls viðskipti þeirra í milli, en við það fyrirkomulag nýttist dreifð þekking þeirra, eins og Friedrich A. Hayek hefði manna best sýnt fram á. En ef ríkið ræki öll atvinnutækin, þá yrði það að fækka þörfum manna og einfalda þær, til þess að allsherjarskipulagning atvinnulífsins yrði framkvæmanleg. Þetta gæti ríkið aðeins gert með því að taka í þjónustu sína öll mótunaröfl mannssálarinnar, fjölmiðla, skóla, dómstóla, listir, vísindi og íþróttir, en það er einmitt slíkt kerfi, sem kallað væri alræði. Á ráðstefnunni voru kynnt tvö ný rit eftir Hannes, Voices of the Victims: Notes Towards a Historiography of Anti-Communist Literature, sem kom út hjá New Direction í Brüssel í árslok 2017, og Totalitarianism in Europe: Three Case Studies, sem kom út hjá ACRE í Brüssel snemma árs 2018.

Á meðal annarra ræðumanna á ráðstefnunni voru Sofi Oksanen, höfundur hinnar kunnu skáldsögu Hreinsunar, sem komið hefur út á íslensku, og prófessor Richard Overy, sérfræðingur í sögu seinni heimsstyrjaldar og höfundur kunnrar bókar um Stalín og Hitler. Jafnhliða ráðstefnunni vígði forseti Eistlands, Kersti Kaljulaid, minnismerki um eistnesk fórnarlömb kommúnismans, en það stendur í útjaðri Tallinn. Á meðal gesta við vígsluna og á ráðstefnunni voru dómsmálaráðherrar Eystrasaltslandanna þriggja, Póllands, Úkraínu og fleiri ríkja.

Keljuraid forseti leggur blómsveig að Minnismerkinu um fórnarlömb kommúnismans. Ljósm. Martin Andreller.

Einar Freyr Bergsson setur skólann.

Fjölmenni sótti Frjálsa sumarskólann, sem ESFL, European Students for Liberty, og SFF, Samtök frjálslyndra framhaldsskólanema, héldu í Reykjavík 28. júlí 2018. Einar Freyr Bergsson, formaður SFF, setti skólann um morguninn, en síðan töluðu Óli Björn Kárason þingmaður um uppruna frjálslyndisstefnunnar og Davíð Þorláksson lögfræðingur um eðlilegt hlutverk ríkisins. Síðdegis töluðu Sigríður Andersen dómsmálaráðherra um rökin fyrir víðtæku tjáningarfrelsi, Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir, sálfræðingur og varaborgarfulltrúi, um afglæpavæðingu fíkniefna, og Brynjar Níelsson þingmaður um hlutverk fjölmiðla. Hagfræðingurinn Jeffrey Miron, prófessor í Harvard-háskóla og kennslustjóri skólans í hagfræði, flutti loks erindi um undirstöðuatriði frjálshyggju, en hann er höfundur fjögurra bóka um það efni. Var gerður góður rómur að máli Mirons. Um kvöldið hittust nemendur Sumarskólans yfir kvöldverði og skemmtu sér hið besta.

Stuðningur RNH við Frjálsa sumarskólann er liður í samstarfsverkefni þess við ACRE, Alliance of Conservatives and Reformists in Europe, um „Evrópu, Ísland og framtíð kapítalismans“. ESFL heldur 22. september svæðisþing í Reykjavík í samstarfi við SFF, og hefur þetta myndband verið gert til kynningar:

Menntun er ekki hið sama og skólaganga, og skólar þurfa ekki að vera ríkisreknir, sagði prófessor Hannes H. Gissurarson, rannsóknastjóri RNH, í málstofu um skóla- og menntamál á ráðstefnu ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, í Bakú í Aserbaídsjan 9. júní 2018. Hvað sem því liði, mættu engir skólar missa sjónar á aðaltilgangi sínum. Hann væri að kenna nemendum þau vinnubrögð og gildi, sem þeir þyrftu á að halda úti í lífinu, til dæmis lestur, skrift og reikning. Ekki mætti heldur vanrækja almenna menntun, sem Þjóðverjar kölluðu „Bildung“ og fælist í þekkingu á öðrum tímum og öðrum stöðum. Menntun væri í raun miðlun menningarlegra gilda, og með litlum og samleitum þjóðum hlyti eitt gildið að vera þjóðleg reisn, virðing fyrir hinni þjóðlegu arfleifð. Hins vegar hefði Burke auðvitað rétt fyrir sér um það, að til þess að elska ættjörð sína yrði hún að vera elskuleg. Það væri hlutverk stjórnmálaleiðtoga að gera lönd sín elskuleg, og það gerðu þeir með því að auka frelsi og auðvelda verðmætasköpun.

Hannes, Quiroga fyrrverandi Bólivíuforseti og kona hans að loknum kvöldverði á mótinu í Bakú.

Hannes lagði áherslu á, að þekking væri eftirsóknarverð í sjálfri sér, en ekki aðeins vegna notagildis síns. Vísindi væri eðlilegast að skilgreina sem frjálsa samkeppni hugmynda, eins og Karl R. Popper hefði gert. Það væri athyglisvert, að í OECD-rannsókn hefðu komið í ljós sterk tengsl milli fjárfestinga einkafyrirtækja í rannsóknum og þróun og aukningar vísindalegrar og tæknilegrar þekkingar, en engin slík tengsl, þegar opinberir aðilar ættu í hlut. Bókvitið yrði aðeins í askana látið, þegar hendur einstaklinga héldu á þeim, ekki krumlur ríkisins. Á okkar dögum virtust vinstri sinnaðir menntamenn hafa náð ofurvaldi á skólum og fjölmiðlum og stundum reyna að beina þeim í aðra átt en að því að leita þekkingar og miðla henni. Í stað frjálsrar samkeppni hugmynda stefndu vinstri sinnaðir menntamenn að baráttu við kapítalismann, reyndu að breyta öllum í fórnarlömb og hópmenni, sem nota ætti annarra manna fé til að halda uppi. Jafnframt græfu þessir menntamenn undan siðferðilegum stoðum borgaralegs skipulags, svo sem eignarréttinum og fjölskyldunni. Auðvitað ætti að virða málfrelsi þessara manna, en óþarfi væri að kosta baráttu þeirra með almannafé.

Hannes kvað hægri menn jafnan vera í minni hluta í fjölmiðlum og félagsvísindadeildum vegna innvals: Þeir legðu frekar fyrir sig læknislist, verkfræði, lögfræði og kaupsýslu. Þeir hægri menn, sem sjálfir hefðu ekki tíma til að verja hagsmuni sína og um leið almannahagsmuni, yrðu því að aðstoða þann fámenna hóp menntamanna, sem hefðu ekki andúð á auðsköpun. Koma þyrfti til skila tveimur snjöllustu hugmyndum Adams Smiths: að gróði eins þyrfti ekki að vera tap annars og að atvinnulífið gæti verið skipulegt án þess að vera skipulagt. Gera þyrfti ósýnilega höndina sýnilega. Hannes minntist þess, að Friedrich A. Hayek hefði einu sinni sagt sér, að í rauninni væri eina verkefni hagfræðingsins að skýra út, hvers vegna enga hagfræðinga þyrfti til að stýra hagkerfinu. Það gæti verið sjálfstýrt.

Aðrir þátttakendur í málstofunni um skóla- og menntamál voru Firudin Gurbanov, aðstoðarmenntamálaráðherra Aserbaídsjans, Prófessor Asif Ahmed, deildarforseti læknadeildar Aston-háskóla, og Sebastian Keciek, sem sér um að koma netinu inn í pólska skóla. Á meðal annarra ræðumanna á mótinu voru Jorge Quiroga, fyrrverandi forseti Bólivíu, Jan Zahradil, forseti ACRE og Evrópuþingmaður, og Nosheena Mobarik, barónessa og Evrópuþingmaður, og margir aðrir Evrópuþingmenn. Mótinu stjórnaði breski blaðamaðurinn og útgefandinn Iaian Dale, en Richard Milsom, framkvæmdastjóri ACRE, og starfslið hans sáu um skipulagningu.

Peterson og Jónas Sigurgeirsson, framkvæmdastjóri AB.

Almenna bókafélagið, samstarfsaðili RNH á Íslandi, hefur gefið út bókina Tólf lífsreglur: Mótefni gegn glundroða eftir kanadíska sálfræðiprófessorinn Jordan Peterson, sem orðinn er heimskunnur fyrir framgöngu sína í sjónvarpsþáttum. Höfundurinn kom til Íslands í júníbyrjun og hélt tvo fyrirlestra fyrir fullum sal í Hörpu að kvöldi 4. og 5. júní, og voru gestir hinir ánægðustu. Hafði Gunnlaugur Jónsson fjárfestir veg og vanda af heimsókninni. Peterson telur, að öfgafullir vinstri menn hafa náð undirtökum í háskólum á Vesturlöndum og noti áhrif sín og völd til þess að þagga niður í öðrum. Þeir vilji gera alla að fórnarlömbum í stað þess að hvetja menn til að leggja á brattann, standa aftur á fætur, þótt þeir hrasi. Mikla athygli vakti, að Frosti Logason talaði við Peterson í Harmageddon og Þorbjörn Þórðarson í Ísland í dag.

Rannsóknastjóri RNH, prófessor Hannes H. Gissurarson, velti því fyrir sér í Fróðleiksmola í Morgunblaðinu 9. júní, hvers vegna Peterson fengi svo góðar undirtektir:

Ein ástæðan er, að hann nýtir sér út í hörgul nýja miðla, Youtube og Twitter. Hann er gagnorður og sléttmáll, og honum fipast hvergi, er harðskeyttir viðmælendur sækja að. Í öðru lagi deila miklu fleiri með honum skoðunum en mæla fyrir þeim opinberlega. Langflestir menntamenn eru vinstri sinnaðir: Gáfaðir hægri menn gerast verkfræðingar, læknar eða atvinnurekendur, gáfaðir vinstri menn kennarar eða blaðamenn. Þriðja ástæðan er, að vinstri sinnaðir menntamenn hafa nú miklu meiri völd í skólum og fjölmiðlum en áður, og þeir nota þau til að þagga niður í raunverulegri gagnrýni. Í huga þeirra eru vísindin ekki frjáls samkeppni hugmynda, heldur barátta, aðallega gegn kapítalismanum, en líka gegn „karlaveldinu“. Eins og Peterson bendir á, eru til dæmis eðlilegar skýringar til á því, að tekjumunur mælist milli kynjanna. Fólk hefur tilhneigingu til að raða sér í ólík störf eftir framtíðaráætlunum sínum, og það er niðurstaðan úr þessari röðun, þessu vali kynjanna, sem mælist í kjarakönnunum. En á Íslandi og annars staðar hefur risið upp jafnréttisiðnaður, sem kennir „karlaveldinu“ um þessa mælinganiðurstöðu. Jafnframt hefur skólakerfið verið lagað að áhugamálum róttækra kvenfrelsissinna, svo að tápmiklir piltar finna þar litla fótfestu. Nú er aðeins þriðjungur þeirra, sem brautskrást úr Háskóla Íslands, karlkyns.

Biðröð eftir áritun Petersons á bókina Tólf lífsreglur.