Á Íslandi hefur myndast arðbært og sjálfbært fyrirkomulag fiskveiða, sagði dr. Hannes H. Gissurarson prófessor á alþjóðlegri ráðstefnu um „bláa hagkerfið“ — öryggi á höfum úti og nýtingu auðlinda sjávar — í Gdynia í Póllandi 22. mars 2019. Anna Fotyga, einn af Evrópuþingmönnum Póllands og fyrrverandi utanríkisráðherra, efndi til ráðstefnunnar, en þar var meðal annars rætt um frjálsar siglingar á höfum úti, ýmsa möguleika í Norður-Íshafinu og uppivöðslusemi Rússa í Svartahafi og Kínverja í Suður-Kínahafi. Á meðal annarra fyrirlesara voru Mark Gróbarczyk, ráðherra sjávarútvegs- og siglingamála í Póllandi, Tomasz Szubrycht flotaforingi (rear admiral), Nils Wang, fyrrverandi flotaforingi (rear admiral) og yfirmaður danska sjóhersins, James Bergeron, stjórnmálaráðgjafi flota Atlantshafsbandalagsins, og Batu Kutelia, fyrrverandi sendiherra Georgíu í Bandaríkjunum. Í erindi sínu lagði Hannes áherslu á, að íslenska kvótakerfið í sjávarútvegi hefði myndast, án þess að nokkur hefði orðið við það verr settur, því að eini rétturinn, sem hefði verið tekinn af mönnum, hefði verið rétturinn til að gera út án nokkurs ágóða, en það ástand myndast við ótakmarkaðan aðgang að fiskimiðum, eins og fiskihagfræðingar hafa leitt út. Þess vegna væri upphafleg úthlutun aflakvóta eftir aflareynslu eina færa leiðin til að koma á skilvirku kvótakerfi. Hannes benti á, að þetta hefði einmitt verið fyrirvari Lockes við eignamyndun úr almenningum: að enginn yrði við hana verr settur.

Hannes hefur gefið út tvö rit á ensku um íslenska kvótakerfið, Overfishing: The Icelandic Solution (2000) og The Icelandic Fisheries: Sustainable and Profitable (2015). Einnig kom nýlega út eftir hann ritið Green Capitalism: How to Protect the Environment by Defining Private Property Rights (2018).

Ráðherrar, flotaforingjar, þingmenn og fyrirlesarar á ráðstefnunni.

Glærur Hannesar í Gdynia 22. mars 2019

Margt er á döfinni hjá RNH næstu mánuði. Í árslok 2018 komu út tvær skýrslur, sem Hannes Hólmsteinn Gissurarson, rannsóknastjóri RNH, tók saman fyrir hugveituna New Direction í Brüssel. Önnur heitir Why Conservatives Should Support the Free Market og hin Spending Other People’s Money: A Critique of Rawls, Piketty and Other Redistributionists. Verða þær kynntar nánar á næstunni. Hannes flytur fyrirlestur um lausn Íslendinga á ofnýtingarvandanum í fiskveiðum á alþjóðlegri ráðstefnu í Gdansk í Póllandi 22. mars. Hann heldur einnig erindi á málstofu um frjálshyggju í Evrópu á alþjóðlegri ráðstefnu APEE á Paradise Island á Bahama-eyjum 6. apríl. Í maí fer Hannes í fyrirlestraferð um Evrópu til að kynna skýrslu sína um kenningar Rawls og Pikettys. Hann flytur erindi í tengslum við „Free Market Road Show“ í Þessaloniki 6. maí, Aþenu 7. maí, Lundúnum 9. maí og Stokkhólmi 10. maí.

Ragnar Árnason

Í árslok 2018 kom einnig út bókin Til varnar vestrænni menningu: Ræður sex rithöfunda 1950–1958. Höfundar eru Tómas Guðmundsson, Gunnar Gunnarsson, Kristmann Guðmundsson, Guðmundur G. Hagalín, Sigurður Einarsson í Holti og Davíð Stefánsson frá Fagraskógi. Af því tilefni rökræða þeir dr. Stefan Snævarr, heimspekiprófessor í Noregi, og Hannes H. Gissurarson alræðishugtakið á málstofu í stofu 101 í Odda í Háskóla Íslands 17. maí kl. 16–18. Fundarstjóri verður dr. Ólafur Þ. Harðarson prófessor. Þá tekur RNH þátt í alþjóðlegri ráðstefnu til heiðurs Ragnari Árnasyni prófessor sjötugum í hátíðasal Háskóla Íslands 14. júní kl. 16–18. Þar tala nokkrir fremstu fiskihagfræðingar heims, prófessorarnir Gordon Munro, Trond Bjorndal, James Wilen og Rögnvaldur Hannesson. Dr. Daði Már Kristófersson, forseti félagsvísindasviðs, fer nokkrum orðum um afmælisbarnið. Að ráðstefnunni lokinni verður móttaka í Litlu-Hámu á vegum félagsvísindasviðs. Almenna bókafélagið mun einnig gefa út greinasafn eftir Ragnar í tilefni sjötugsafmælis hans.

RNH mun einnig í samstarfi við Almenna bókafélagið minnast 70 ára afmælis Atlantshafsbandalagsins 4. apríl 2019 með endurútgáfu tveggja bóka úr Kalda stríðinu. Önnur er Guðinn sem brást eftir sex kunna menntamenn, Arthur Koestler, Ignazio Silone, Richard Wright, André Gide, Louis Fischer og Stephen Spender. Hin er Framtíð smáþjóðanna: Erindi á Norðurlöndum 1946–1948 eftir norska skáldið Arnulf Øverland, en koma hans til Íslands vorið 1948 hafði mikil áhrif, og ári síðar ákvað Ísland að fylgja Noregi og Danmörku inn í varnarbandalag vestrænna þjóða, eins og Øverland hafði hvatt til. Þá mun RNH styðja ráðstefnu Evrópusamtaka frjálslyndra stúdenta, sem fyrirhugað er að halda á Íslandi 6. september, og verður breski Evrópuþingmaðurinn Daniel Hannan á meðal fyrirlesara.

Í mannþrönginni við Stjórnarráðshúsið 1. desember 1918 voru þeir Tómas Guðmundsson, Davíð Stefánsson og Guðmundur G. Hagalín. Þeir snerust allir gegn hættunni af kommúnismanum, kröfunni um Sovét-Ísland.

Ísland varð fullvalda ríki 1. desember 1918. Á hundrað ára afmæli fullveldisins birti dr. Hannes H. Gissurarson prófessor, rannsóknastjóri RNH, ritgerð í Morgunblaðinu um fullveldið. Taldi hann Ísland hafa verið ríki í skilningi Hegels, sem vettvangur málamiðlana og einingarafl, frá stofnun Alþingis 930, en í skilningi Webers, sem stofnun með einokun á beitingu valds á afmörkuðu svæði, frá 1. desember 1918. Íslenska ríkinu hefði verið ógnað fyrstu áratugina af flokki byltingarmanna, sem notið hefðu stuðnings erlends alræðisríkis: Kommúnistar hefðu unnið leynt og ljóst að því að stofna Sovét-Ísland og haft meira fylgi en víða annars staðar, 19,5% í kosningunum 1946 og 1949. Nokkrir rithöfundar hefðu risið upp gegn ofríki þeirra í menningarlífinu og haldið frægar ræður gegn kommúnisma, þeir Tómas Guðmundsson, Gunnar Gunnarsson, Kristmann Guðmundsson, Guðmundur G. Hagalín, Sigurður Einarsson í Holti og Davíð Stefánsson frá Fagraskógi. Gæfi Almenna bókafélagið þessar ræður nú út á bók í tilefni fullveldisins.

Þrátt fyrir baráttu kommúnista hefði Ísland notið verndar og fulltingis Bandaríkjanna allt frá 1941, og það hefði gert því kleift að stækka með því að færa út fiskveiðilögsöguna. Bandarísku öldinni í sögu Íslands hefði hins vegar lokið 2006, þegar herstöðin á Miðnesheiði var lögð niður, og eftir það væru Íslendingar vinasnauðir, eins og komið hefði í ljós í bankahruninu 2008. Íslenskir ráðamenn virtust líka hafa misst sjálfstraustið, eins og sést hefði á undanlátssemi þeirra við útlendinga í Icesave-deilunni. Hannes gat sér til um það, að ein ástæðan væri, hversu lítil skil sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar væru gerð í kennslubókum og yfirlitsritum. Að minnsta kosti tvær kynslóðir hefðu alist upp við ramman áróður gegn hinni djúprættu þjóðernisvitund Íslendinga, sem hefði einmitt fundið sér farveg í fullveldinu 1918. Ritgerð Hannesar var þáttur í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu, Ísland og frjálsan markað“.

Ritgerð Hannesar í Morgunblaðinu

Dr. Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor, rannsóknastjóri RNH, hélt erindi á morgunfundi Sjálfstæðisfélags Kópavogs laugardaginn 17. nóvember um skýrslu Félagsvísindastofnunar um bankahrunið 2008, en hann hafði yfirumsjón með henni. Hann hafnaði ýmsum þeim skýringum á bankahruninu, sem virtust sprottnar af stjórnmálagrillum frekar en staðreyndum, til dæmis að það væri vegna „feðraveldis“, hinnar frjálslyndu stjórnarskrár frá 1874 eða „nýfrjálshyggju“. Kvað hann beitingu bresku hryðjuverkalaganna gegn Íslendingum í fjármálakreppunni 2008 hafa verið tilefnislausa og ruddalega. Bretar hefðu þá einnig mismunað eftir þjóðerni (sem er bannað samkvæmt reglum innri markaðar Evrópu) með því að veita öllum öðrum bönkum en þeim, sem voru í eigu Íslendinga, lausafjárfyrirgreiðslu. Hannes gagnrýndi líka nokkra samkennara sína fyrir að styðja frekar málstað Breta en Íslendinga í Icesave-deilunni og velti fyrir sér, hvers vegna þeir hefðu viljað leiða okkur í skuldafangelsi. Var það vegna þess, að þeir vonuðust eftir því að verða fangelsisstjórarnir? Það væri herfilegur misskilningur, að Íslendingar hefðu mismunað breskum innstæðueigendum með neyðarlögunum. Öðru nær. Þeir hefðu með þeim lögum fært þá (og alla aðra innstæðueigendur) fram fyrir aðra kröfuhafa, til dæmis þýska eða bandaríska banka. Ef einhver mismunun hefði verið, þá hefði hún verið milli allra innstæðueigenda annars vegar og annarra kröfuhafa hins vegar, en slíka mismunun mætti rökstyðja með brýnni nauðsyn.

Davíð Örn Jónsson laganemi stjórnaði fundinum, sem var fjölmennur, og bárust fjöldi fyrirspurna til framsögumanns, meðal annars um Kaupþingslánið í miðju bankahruninu, sölu bankanna í árslok 2002, drengskap Pólverja og Færeyinga í erfiðleikum Íslendinga og öllu lakari framkomu Norðurlandaþjóða. Rakti Hannes atburðarásina í undanfara Kaupþingslánsins: Stjórnendur Kaupþings hefðu sagt seðlabankastjórunum, að vilji ríkisstjórnarinnar væri, að Seðlabankinn veitti Kaupþingi neyðarlán. Einn seðlabankastjórinn hefði haft samband við forsætisráðherra, sem staðfest hefði þetta, og væri til upptaka af því símtali. Seðlabankastjórarnir hefðu frekar viljað veita Landsbankanum lánið en Kaupþingi, en talið sig verða að fara að vilja ríkisstjórnarinnar, en lánveitingin hefði auðvitað verið á ábyrgð þeirra, en ekki ríkisstjórnarinnar. Þeir hefðu tekið veð fyrir láninu, sem hefði verið talið tvöfalt meira virði en lánið, og það hefði verið allsherjarveð og þess vegna staðið á móti öllum skuldum Kaupþings við bankann. Hins vegar hefði ný stjórn Seðlabankans haldið svo illa á málum í samningum við Dani 2010 um sölu veðsins, FIH banka, að ekki hefði endurheimst nema brot af raunvirði veðsins, svo að mestallt lánið til Kaupþings hefði því miður tapast. Kaupendur, þar á meðal lífeyrissjóðir í Danmörku og Svíþjóð, hefðu stórgrætt á kaupunum, og hefði raunar verið skrifuð um þau heil bók, Kunsten at tømme en bank og slippe godt fra det.

Hannes kvað sölu íslensku ríkisbankanna í árslok 2002 hafa verið um það óheppilega, að þeir hefðu verið seldir báðir í einu að kröfu framsóknarmanna. Hærra verð hefði fengist fyrir þá, hefðu þeir verið seldir hvor á eftir öðrum. Sá munur hefði verið á kaupendahópunum, að S-hópurinn, sem keypti Búnaðarbankann, hefði verið nátengdur Framsóknarflokknum, enda forystumaður hans fyrrverandi varaformaður flokksins og ráðherra. Augljós undirmál hefðu verið um að selja bankann strax aftur Kaupþingi. Samson-hópur þriggja manna, sem keypti Landsbankann, hefði hins vegar ekki haft nein tengsl við Sjálfstæðisflokkinn. Einn maður í hópnum hefði verið framsóknarmaður, annar óflokksbundinn, en hinn þriðji, Björgólfur Guðmundsson, að vísu verið sjálfstæðismaður, en hann hefði verið kosningastjóri Alberts Guðmundssonar í harðsóttu prófkjöri gegn Davíð Oddssyni fyrir borgarstjórnarkosningarnar 1982. Þótt gott hefði verið eftir það á milli Björgólfs og Davíðs, hefðu þeir því síður en svo verið einhverjir gamlir vinir eða bandamenn. Hannes vitnaði í Milan Kundera um það, að á vegi lífsins væri jafnan þoka framundan, svo að aðeins sæist í viðmælendur og spölkorn áleiðis, en þegar horft væri um öxl, virtist allt skýrt og augljóst. Svo hefði verið um sölu bankanna. Auðvelt væri að vera vitur eftir á. Líklega hefði verið skynsamlegast að selja bankana að öllu leyti í almennu útboði, eins og Davíð Oddsson hefði viljað, en verið borinn ráðum, þó að vitanlega hefðu síðan einstakir aðilar keypt upp hluti og öðlast yfirráð yfir bönkunum, líklega sömu aðilar og eignuðust þá að lokum. Hannes kvaðst þó ekki viss um, að bankarnir hefðu hagað sér öðru vísi, hefðu eigendur verið aðrir. Bankamenn um allan heim hefðu hagað sér ógætilega árin fyrir fjármálakreppuna og sumir jafnvel miklu verr en íslensku bankamennirnir, sem hefðu verið glannar frekar en glæpamenn. Erindi Hannesar var liður í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu, Ísland og frjálsan markað“.

Glærur Hannesar í Kópavogi

Bled í Slóveníu.

Evrópuvettvangur um minningu og samvisku hélt ársfund sinn í Bled í Slóveníu 15. nóvember 2018, og sótti dr. Hannes H. Gissurarson prófessor hann fyrir hönd RNH. Á undan ársfundinum fór alþjóðleg ráðstefna í Ljubljana 13.–14. nóvember undir heitinu „Skuggahlið tunglsins“, og var hún um minningar þeirra þjóða Mið- og Austur-Evrópu, sem lentu undir stjórn kommúnista eftir seinni heimsstyrjöld og endurheimtu ekki frelsi sitt fyrr en árin 1989–1991. Á ráðstefnunni í Ljubljana flutti Hannes erindi um raddir fórnarlambanna. Lagði hann út af orðum Elies Wiesels, að böðullinn dræpi alltaf tvisvar, í seinna skiptið með þögninni. Hannes benti á, að kommúnisminn væri ekki fordæmdur eins skilyrðislaust og nasisminn, þótt til þess væri full ástæða: hungursneyðir af mannavöldum, fjöldamorð, nauðungarflutningar þjóðflokka, rekstur þrælabúða, ógnarstjórn og eymd.

Hannes, dr. Pawel Ukielski og dr. Łukasz Kamiński. Ljósm. Peter Rendek, Platform.

Hannes reifaði sex ráð til að rjúfa þögnina, lýsa upp skuggahlið tunglsins. Háskólar, sérstaklega félags- og hugvísindadeildir, hefðu verið herteknir af vinstri mönnum. Þess vegna þyrfti að búa frjálslyndum fræðimönnum athvarf og aðstöðu í sjálfstæðum stofnunum. Í annan stað yrði að tryggja, að nemendur í skólum fengju fræðslu um ódæði allra alræðissinna, ekki síður kommúnista en nasista. Ekki mætti til dæmis þegja um það, að Stalín hefði verið bandamaður Hitlers fyrstu tvö styrjaldarárin. Í þriðja lagi þyrfti að reisa minnismerki og reka söfn eins og hið merkilega safn í Varsjá um uppreisnina 1944. Í fjórða lagi ætti að ógilda alla þá opinberu viðurkenningu, sem valdsmenn úr röðum kommúnista hefðu víða hlotið. Myndastyttur af Bería væru jafnóeðlilegar og af Himmler, svo að ekki væri minnst á götunöfn og heiðursmerki. Í fimmta lagi þyrfti að halda reglulega ráðstefnur til að kynna forvitnilegar rannsóknir. Til dæmis hefði prófessor Frank Dikötter varpað ljósi á ógnarstjórn Maós í Kína í þremur stórfróðlegum bókum, og Svartbók kommúnismans hefði markað tímamót árið 1997.

Í sjötta lagi þyrfti að gera vönduð rit um alræðisstefnuna aðgengileg að nýju, jafnt á prenti og á Netinu, eins og Almenna bókafélagið á Íslandi beitti sér fyrir með Safni til sögu kommúnismans, en þegar hafa tíu rit verið endurprentuð í þeirri ritröð, þar á meðal Greinar um kommúnisma eftir Bertrand Russell, Örlaganótt yfir Eystrasaltslöndum eftir Ants Oras og Ég kaus frelsið eftir Víktor Kravtsjenko. Hannes kvað þrjú slík rit koma út í vetur, Framtíð smáþjóðanna: Erindi á Íslandi og öðrum Norðurlöndum 1946–1948 eftir norska skáldið Arnulf Øverland, Guðinn sem brást eftir sex rithöfunda, þar á meðal Arthur Koestler, André Gide og Ignazio Silone, og Til varnar vestrænni menningu: Ræður sjö rithöfunda 1950–1958, en höfundar eru Tómas Guðmundsson, Gunnar Gunnarsson, Kristmann Guðmundsson, séra Sigurður Pálsson í Hraungerði, Guðmundur G. Hagalín, séra Sigurður Einarsson í Holti og Davíð Stefánsson frá Fagraskógi.

Glærur Hannesar í Ljubljana

Ráðstefnan í Ljubljana var haldin í þinghúsinu. Forseti Slóveníu, Borut Pahor, og forseti Slóveníuþings, Alojz Kovšca, fluttu þar ávörp, en meðal ráðstefnugesta voru Janez Janša, fyrrverandi forsætisráðherra Slóveníu, og sendiherrar Úkraínu og Póllands í Slóveníu. Á ársfundinum í Bled var prófessor Łukasz Kamiński frá Póllandi endurkjörinn forseti Evrópuvettvangsins, en með honum sitja í stjórn dr. Andreja Valič Zver frá Slóveníu, dr. Wolfgang-Christian Fuchs frá Þýskalandi, dr. Toomas Hiio frá Eistlandi og Zsolt Szilágyi frá Rúmeníu. Samþykkt var á fundinum að veita fimm samtökum aðild að vettvangnum, en í honum voru fyrir 57 samtök og stofnanir í 20 löndum. Peter Rendek var ráðinn framkvæmdastjóri í stað dr. Neelu Winkelmanns. Borgarstjórinn í Bled, Janez Fajfar, hélt kvöldverð fyrir ársfundargesti miðvikudagskvöldið 14. nóvember. Evrópuvettvangur um minningu og samvisku var stofnaður í Prag haustið 2011 að áeggjan Evrópuþingsins, sem samþykkt hafði ályktun um, að minnast yrði fórnarlamba alræðisstefnunnar í Evrópu, kommúnisma og nasisma. Þátttaka Hannesar í ráðstefnunni og ársfundinum var liður í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu fórnarlambanna“.

Nokkrir ráðstefnugestir fyrir framan ráðhúsið í miðborg Ljubljana.

Henný Goldstein Ottósson í íslenskum skautbúningi.

Evrópuvettvangur minningar og samvisku, Platform of European Memory and Conscience, gaf haustið 2018 út á bók erindi, sem flutt voru á ráðstefnu vettvangsins í Viljandi í Eistlandi 29. júní 2016 um alræði, nauðungarflutninga og flóttamenn, Totalitarianism, Deportation and Emigration. Var bókinni dreift á ársfundi vettvangsins í Bled í Slóveníu í nóvember 2018. Á meðal efnis er erindi rannsóknastjóra RNH, Hannesar H. Gissurarsonar, á ráðstefnunni. Það var um tvo Þjóðverja á Íslandi fyrir stríð, gyðingakonuna Henný Goldstein Ottósson og nasistann Bruno Kress, og hvernig saga þeirra fléttaðist saman á margvíslegan og óvæntan hátt.

Fyrir stríð höfðu Þjóðverjarnir tveir að vísu lítið hvort af öðru að segja, nema hvað heimildarmenn segja, að Kress hafi eins og flestir aðrir þýskir nasistar á Íslandi verið ónotalegur við þá gyðinga, sem hér voru landflótta. Ein óvænt tengsl voru síðan þau, að SS-sveitir Himmlers ráku „rannsóknarstofnunina“ Ahnenerbe, Arfleifðina, sem veitti Kress styrk til málfræðirannsókna, en annað rannsóknarefni stofnunarinnar var höfuðlag gyðinga, og var bróðir Hennýar tekinn til rannsóknar í Auschwitz, þar sem hann var fangi, en myrtur í Natzweiler-fangabúðunum. (Forstöðumaður Ahnenerbe var hengdur fyrir stríðsglæpi.) Fyrri eiginmaður Hennýar og barnsfaðir, Robert Goldstein, og mágkona hennar og bróðursonur voru myrt í Auschwitz.

Kress tekur við heiðursdoktorstitli á 75 ára afmæli Háskólans 1986.

Eftir stríð lágu leiðir þeirra Hennýar og Brunos Kress aftur saman vorið 1958. Þá var hann orðinn kommúnisti og bjó í Austur-Þýskalandi, en var boðinn í sextugsafmæli Brynjólfs Bjarnasonar í Skíðaskálanum í Hveradölum. Þar sá Henný hann og rak upp stór augu. Varð nokkur þytur af í veislunni, en málið var um hríð þaggað niður. Kress hafði þá nýlega orðið forstöðumaður Norrænu stofnunarinnar í Greifswald-háskóla, eftir að aðrir fræðimenn höfðu ekki treyst sér til að hlýða kommúnistastjórninni í einu og öllu og flúið yfir til Vestur-Þýskalands. Kress varð heiðursdoktor frá Háskóla Íslands á 75 ára afmælinu 1986. Ráðstefnuritið er tiltækt í Þjóðarbókhlöðunni.